Όταν το μεγάλο αδερφάκι ζηλεύει το μικρό.
''Η ζήλια είναι υγιής και φυσιολογική και απορρέει από το γεγονός ότι τα παιδιά αγαπούν (Donald Winnicott). Εάν δεν έχουν την ικανότητα να αγαπήσουν τότε δεν ζηλεύουν. Η αποδοχή της έκφρασης των συναισθημάτων ζήλιας αλλά και τα πολλαπλά αναπτυξιακά επιτεύγματα του παιδιού του επιτρέπουν να ανέχεται την ζήλια που νιώθει. Το παιδί που συμφιλιώνεται με την ζήλια του μπορεί απερίσπαστα να εκφράσει αγάπη και φροντίδα προς το μικρό αδελφάκι. Η οριοθέτηση σε θέματα σχετικά με την ζήλια δεν στοχεύει στην αποφυγή της έκφρασης των αρνητικών συναισθημάτων, αλλά στον περιορισμό των καταστροφικών πράξεων. Δεν αρνούμαστε να ακούσουμε την επιθυμία του μεγάλου παιδιού να ξεφορτωθεί το νεογέννητο αδερφάκι αλλά του δείχνουμε ήρεμα ότι το αδερφάκι έχει νόμιμη θέση στην οικογένεια".
Η έλευση λοιπόν ενός μικρότερου αδερφού στην οικογένεια αποτελεί συχνά πρόκληση, τόσο για τους γονείς οι οποίοι έχουν να επαναπροσδιορίσουν και να αναπροσαρμόσουν τις συνήθειές τους ώστε να ανταποκριθούν στις ανάγκες ενός ακόμη παιδιού, όσο όμως και για το πρωτότοκο παιδί για το οποίο η οικογενειακή πραγματικότητα μοιάζει να μεταβάλλεται ριζικά.
Το πρωτότοκο παιδί βιώνει την έλευση του νέου μέλους ως απειλή. Μέχρι τη γέννηση του μωρού όλη η φροντίδα και η προσοχή των γονιών ήταν στραμμένη πάνω του. Επομένως, η ενασχόληση των γονιών με ένα άλλο παιδί, μοιάζει να απειλεί τη δική του θέση. «Αφού οι γονείς μου δεν ασχολούνται μόνο μαζί μου μήπως δεν με αγαπούν πια όσο πριν;» είναι το βασικό ερώτημα που ταλαιπωρεί το παιδί.
Εάν οι γονείς δεν φροντίσουν να δημιουργήσουν μία κατάσταση ισορροπίας ως προς τη φροντίδα και τις ιδιαίτερες ανάγκες του κάθε παιδιού είναι πιθανό το πρωτότοκο να προβεί σε συμπεριφορές ώστε να ξανακερδίσει τη «χαμένη» αγάπη των γονιών του. Πώς;
- Με επιθετικότητα προς το μικρότερο αδερφάκι: «αυτός/ αυτή φταίει για όλα», «Δεν το θέλω εδώ! Να φύγει!» (κλωτσιές, χτυπήματα, σπάσιμο- κλοπή παιχνιδιών, λεκτικά σχόλια, εκδηλώσεις αντιπάθειας)
- Με παλιμπαιδισμό: «αν κάνω κι εγώ σαν τον αδερφό/ αδερφή μου οι γονείς μου θα με φροντίσουν όπως φροντίζουν κι εκείνον/ εκείνη» (συμπεριφορές που αντιστοιχούν σε μικρότερες από την ηλικία του παιδιού π.χ. ενούρηση, νυχτερινή αφύπνιση, αίτημα να τον ντύσουν οι γονείς ενώ το έχει κατακτήσει κλπ.)
- Με υπερωριμότητα: «αν φροντίσω κι εγώ τον αδερφό/αδερφή μου όπως οι γονείς μου θα είμαι περισσότερο κοντά τους» (το παιδί γίνεται ένας δεύτερος γονέας παρακολουθώντας και μιμούμενο τη συμπεριφορά της μητέρας και του πατέρα όταν φροντίζουν το αδερφάκι του στην προσπάθειά του να αποσπάσει την προσοχή τους και τα θετικά τους σχόλια)
Όλα αυτά αποτελούν αντιδράσεις «ζήλιας» που απορρέουν αφενός από την αντικειμενική αίσθηση του παιδιού ότι οι οικογενειακοί ρυθμοί έχουν αλλάξει και αφετέρου από την αντιληπτή αίσθηση ως προς τις αλλαγές της συμπεριφοράς των γονιών του προς το ίδιο το παιδί. Τι σημαίνει αυτό; Ο τρόπος που οι γονείς θα διαχειριστούν τις νέες απαιτήσεις παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στο αν το παιδί θα εκλάβει τις φροντίδες προς το μικρότερο αδερφάκι ως έκτπωση στην ενασχόληση με το ίδιο.
Τι μπορούν λοιπόν να κάνουν οι γονείς ώστε και το μικρότερο παιδί να λαμβάνει τη φροντίδα και το χώρο που του είναι απαραίτητα αλλά και το πρωτότοκο παιδί να νιώθει ασφάλεια και προσοχή χωρίς να παρεμποδίζεται το μεγάλωμά του;
Είναι σημαντικό αρχικά να κατανοήσουν ότι οι αντιδράσεις του πρωτότοκου δεν έχουν στόχο το μικρότερο παιδί αλλά την προσοχή των γονέων. Το παιδί φοβάται ότι μπαίνει χαμηλότερα στις προτεραιότητες των γονέων. Το κάθε παιδί όμως ανάλογα με την ηλικία και την αναπτυξιακή του φάση έχει διαφορετικές ανάγκες. Για το λόγο αυτό οι γονείς μπορούν να ασχολούνται μαζί του με διαφορετικούς τρόπους απ' ό,τι με το μικρότερο παιδί, καθώς επίσης και να του επισημαίνουν όλα τα διαφορετικά που μπορούν να χαίρονται μαζί του. Για παράδειγμα «Ο αδερφός σου είναι μικρός και γι'αυτό χρειάζεται να τον ταΐζουμε εμείς, εσύ που είσαι μεγαλύτερος μπορείς να τρως στο τραπέζι με κουτάλι και πιρούνι όπως εμείς.»
Είναι επίσης απαραίτητο όντως να μην μπει σε «δεύτερη προτεραιότητα» το πρωτότοκο. Οι αυξημένες απαιτήσεις του νέου μέλους δεν θα πρέπει να μειώσουν την ενασχόληση με το πρωτότοκο.
Ο ρόλος του πατέρα γίνεται ιδιαίτερα σημαντικός τη στιγμή που η μητέρα συχνά έχει να αφιερώσει περισσότερο χρόνο με το νεογέννητο. Εκείνος μπορεί με τη μεγαλύτερη συμμετοχή του να χαλαρώσει και τη μητέρα ώστε να φροντίσει το μωρό αλλά και να μην παραμεληθεί το μεγαλύτερο παιδί. Όταν για παράδειγμα η μητέρα έχει να ασχοληθεί με το μωρό, πατέρας και μεγαλύτερο παιδί μπορούν να κάνουν κάτι μαζί. Φράσεις όπως «Εσύ που είσαι μεγάλος θα έρθεις μαζί μου να παίξουμε ποδόσφαιρο» προβιβάζουν το πρωτότοκο και μπορούν να συμβάλλουν στη μείωση των αντιδράσεων ζήλιας
Οι γονείς συνεπώς μπορούν να διαβεβαιώνουν το παιδί ότι εξακολουθεί να έχει όλη τους την αγάπη όπως πριν. Το ότι αποφάσισαν να αποκτήσουν ένα ακόμη παιδί δεν σημαίνει ότι θα μειωθεί η αγάπη τους προς το πρωτότοκο, αλλά ούτε ότι εκείνο είναι υποχρεωμένο να συμπαθεί το αδερφάκι. Αποφάσισαν να αποκτήσουν παιδί για τους ίδιους και όχι για το μεγαλύτερο παιδί. Το να γνωρίζει ότι δεν είναι υποχρεωμένο να αγαπά το μωρό, ανακουφίζει το παιδί και μειώνει την αίσθηση σύγκρισης και απειλής. Μπορούν λοιπόν να πουν στο παιδί «Αυτό το μωρό δεν είναι για σένα. Δεν χρειάζεται να το αγαπάς, έχει γονείς όπως κι εσύ.» Ανακουφισμένο από την αίσθηση υποχρέωσης, το παιδί μπορεί μετά να πλησιάσει και να αγαπήσει ελεύθερα το αδερφάκι του.
Το ζήτημα του χώρου είναι κάτι που προκύπτει επίσης συχνά. Η έλευση του νέου μέλους δεν θα πρέπει να περιορίσει την ελευθερία του μεγαλύτερου παιδιού, είναι σημαντικό οι γονείς να εξασφαλίσουν έναν προσωπικό χώρο στο μεγαλύτερο παιδί όπου μπορεί να έχει τα πράγματά του και να παίζει ανενόχλητο, εξηγώντας του ότι μπορεί μόνο όταν θέλει να παίξει παρέα με το μικρότερο.
Οι γονείς επίσης θα πρέπει να ευνοούν την παρέα του παιδιού με συνομηλίκους του και την ενασχόληση μαζί του σε δραστηριότητες που αντιστοιχούν στην ηλικία του. Να του επισημαίνουν ότι η φροντίδα του μωρού είναι δική τους δουλειά και σε μερικές περιπτώσεις αν κρίνουν ότι η διάθεσή του να φροντίσει είναι στα πλαίσια του πλησιάσματος και της ανάπτυξης οικειότητας με το αδερφάκι να το επιτρέπουν λέγοντας «Εντάξει αυτή τη φορά σου το επιτρέπω» ενισχύοντας άλλους τρόπους να αλληλεπιδράσει μαζί του (π.χ. αγκαλιά, παιχνίδια, τραγούδια).
"Για το παιδί τα πιο σημαντικά πρόσωπα στη ζωή του είναι οι γονείς του. Οι γονείς είναι γι' αυτό τα πρόσωπα που εξασφαλίζουν την υλική και συναισθηματική του επιβίωση. Εξαρτάται απόλυτα από εκείνους. Τους θαυμάζει και ο λόγος και η συμπεριφορά τους είναι για το παιδί κριτήριο για την ταυτότητα και την αυτοεκτίμησή του. Για το λόγο αυτό οι αντιδράσεις ζήλιας δεν είναι παρά μία αγωνιώδης αναζήτηση απάντησης στο κατά πόσο εξακολουθεί να έχει τη θέση του στη ζωή και την καρδιά τους. Όσο οι γονείς παραμένουν κοντά του, διασφαλίζουν και διαβεβαιώνουν το παιδί για τη θέση του και την παρουσία τους, η αγωνία του θα σιγάζει και θα διευκολύνεται η συνάντηση των αδερφών επί ίσοις όροις".
Κάντε Like στη σελίδα μας στο Facebook.
Διαβάστε επίσης: